Strój krakowski to jeden z najbardziej znanych w Polsce strojów ludowych, który stał się strojem narodowym. Strój krakowski jest rozpowszechniony nie tylko w samym Krakowie, ale także wiele kilometrów dalej: region krakowski obejmuje prawie połowę obecnego województwa małopolskiego: od obrzeży Oświęcimia na zachodzie do obrzeży Dąbrowy Tarnowskiej na wschodzie oraz Myślenic i Brzeska na południu. Na tym obszarze występują dwa główne typy ubiorów: krakowianie zachodni i krakowianie wschodni. Dowiedz się więcej na stronie krakowchanka.eu.
Cechy charakterystyczne kobiecych strojów ludowych zachodnich Krakowian
Strój krakowski pojawił się na przełomie XVII i XVIII wieku i był pierwszym strojem chłopskim, który został zauważony przez wyższe warstwy społeczne. Wynikało to z jego wyjątkowości, gdyż był to najbogatszy ówczesny strój ludowy, różniący się od innych strojów kolorem i podobieństwem niektórych elementów do strojów szlacheckich. Strój krakowski trafił na salony arystokratyczne za czasów panowania Sasów. Wtedy to we Francji pojawiła się moda na bale kostiumowe, podczas których arystokracja przebierała się za pasterzy i pasterki. W tym czasie w Polsce dominował strój krakowski. Pełnowartościowy strój krakowski ukształtował się w drugiej połowie XVIII wieku.
Stroje krakowskie można podzielić na dwa rodzaje: zachodnie i wschodnie, które różnią się poszczególnymi elementami i zdobieniami. Ważnymi elementami stroju kobiecego w zachodniej części Krakowa były spódnice i fartuchy. Spódnice wierzchnie o długości do kostek wykonywano z materiału w kwiaty, a pod spód noszono białe spódnice z haftem z białej satyny. Kobiety nosiły fartuchy, najczęściej wykonane z tego samego materiału co spódnice i były od nich tylko nieco krótsze. Wyjątkiem były białe tiulowe fartuchy, które również noszono na kwieciste spódnice. Często były one w całości pokryte atłasem i haftem angielskim.
Ważnym elementem ubioru były również gorsety. Starszy typ gorsetu wykonywany był z czarnej tkaniny. Pas uzupełniało kilkadziesiąt (około siedemdziesięciu) trapezowych kaletek, uszytych z tego samego materiału. Ozdabiano je białymi guzikami i haftem tylko z przodu. Późniejszy typ gorsetu (z XIX i XX wieku) wykonywany był z aksamitu o różnych kolorach. Kaletki zostały zastąpione serią plis. Ozdoby pokrywały prawie cały gorset i były wykonane z cekinów, kolorowych koralików, frędzli, wstążek i kolorowych haftów. Ten typ gorsetu z haftowanymi rękawami nazywany był kataną i był najpopularniejszym kaftanem w tym regionie. W chłodne dni na ramiona i plecy zakładano duże chusty w czerwoną, białą, niebieską i zieloną kratę, zwane też naramiennymi.
Dziewczyny zaplatały warkocze, w które wplatały wstążki i kwiaty. Wianki nosiły na ślubie panna młoda i jej druhny. Mężatki natomiast nosiły bandanę, czyli białą lnianą chustę. Zawiązanie jej zajmowało dużo czasu i wymagało dużej wprawy, dlatego zdejmowano ją jak czapkę, aby raz zawiązana mogła być noszona kilka razy. Nosiły też czerwone chusty wiązane pod brodą z ozdobnymi motywami pączków róż i kwiatów, uzupełniały strój biżuterią, zwłaszcza czerwonymi koralami.
Tradycyjny strój męski zachodnich Krakowian
Najważniejszymi elementami krakowskiego stroju męskiego były kaftan, sukmana i kaftan z rękawami. Kaftan był długą kamizelką bez rękawów z frędzlami. Noszono go jako letnie okrycie wierzchnie, a także pod kaftanem z rękawami lub sukmaną, które były typowym okryciem wierzchnim. Oba rodzaje kaftanów były wykonane z ciemnogranatowego sukna podszytego czerwonym suknem.
Spodnie wykonane były z płótna samodziałowego, często z cienkimi, czerwonymi lub różowymi paskami, wsunięte w wysokie buty z cholewą i lekko wywinięte. Buty były wykonane z miękkiej skóry bydlęcej, barwionej na czarno lub czerwono, i były wyłożone podkówkami. Ważnym elementem stroju był pas.
Mężczyźni-krakowianie nosili również trzy rodzaje nakryć głowy: wysoki kapelusz z małym rondem, magierkę tyniecką (wełnianą czapkę z dzianiny) oraz najważniejszy rodzaj nakrycia głowy – czerwony kapelusz z czarnym, barankowym rondem, zwany krakuską.
