Strój krakowski to strój ludowy grupy etnograficznej Krakowiaków mieszkających w Małopolsce.
Jeszcze w XVIII wieku, kiedy ziemie krakowskie zostały podzielone między Rzeczpospolitą Krakowską, Austrią i Rosją, Krakowianie byli oddzieleni od reszty terenów i ośrodków przemysłowych. Ponadto mieszkańcy wschodniej części Krakowa zostali pozbawieni kontaktu ze swoimi zachodnimi rodakami. Dlatego ubiór Krakowiaków ze wschodu ulegał powoli pewnym zmianom, — pisze krakowchanka.eu.
Ogólnie mówiąc, strój ludowy Krakowian Wschodnich jest bardzo podobny do zachodniego, z wyjątkiem drobnych różnic. To właśnie te różnice postaramy się sprawdzić na przykładach strojów kobiecych i męskich, które historycznie powstały we wschodnich dzielnicach Krakowa.
Osobliwości stroju kobiecego Krakowiaków Wschodnich
Ważnymi elementami stroju ludowego kobiet ze wschodniego Krakowa były spódnice i fartuchy. Zewnętrzne spódnice były wykonane z tkanin lnianych lub wełnianych. Miały długość do kostek, a żeby wyglądały na bardziej obszerne, kobiety zakładały kilka spódnic naraz, a także gniotły je z tyłu i po bokach. Ponad spódnicą nosiły fartuchy z czerwonej tkaniny ozdobionej białym haftem.
Innym ważnym elementem stroju były gorsety. Ubiór ten wykonywany był z czarnego aksamitu, gładkich tkanin wełnianych lub tybetu, często zdobiony aksamitem i koralikami. Gorsety były ciasno dopasowane i dopełnione torebeczkami.
Kaftan czyli katana to ubiór który noszony był na gorsety. Najpopularniejszym był kaftan wykonany z materiału wełnianego, najczęściej czerwonego lub niebieskiego. Z przodu i na rękawach kaftany obszyte były aksamitnymi paskami, atłasem i koralikami.
Dziewczęta z Krakowa wschodniego, podobnie jak Krakowianki Zachodnie, nosiły warkocze. W chłodne dni zakładały białe lub czerwone chusty, które wiązały pod brodą lub, jak to często czyniły mężatki, z tyłu. Mężatki z Krakowa wschodniego również nosiły chusty podobne do tych, które miały mieszkanki zachodniej części Krakowa. Były jednak całkowicie pokryte haftem, białym lub czerwonym.
Dopełnieniem strojów były falbany ozdobione podszewką i koronką. Czerwone korale nosiły tylko najbogatsze kobiety, reszta nosiła dętki — szklane paciorki o różnych kolorach.
Męski strój ludowy Krakowa wschodniego
Najważniejszymi elementami ubioru mężczyzn z Krakowa Wschodniego były też kaftan i żupan. Ubiory te były skrojone tak samo jak stroje Krakowian Zachodnich, ale wykonane z jaśniejszego niebieskiego sukna, podszytego czerwoną podszewką i ozdobionego frędzlami. Ubiór często był również ozdobiony haftem o motywach roślinnych, a czasem wyszywano na nim imię i nazwisko noszącego.
Typowym ubraniem wierzchnim dla Krakowian wschodnich była kierezja czyli długi, do połowy łydki czerwony kożuch z brązowego (rzadko niebieskiego lub granatowego) sukna, dopasowany do pasa. Głównym elementem tego ubioru był trójkątny kołnierzyk opadający na plecy, ozdobiony haftem o motywach roślinnych.
Podobnie jak Krakowiacy z zachodu, mężczyźni ze wschodu również nosili sukienne spodnie domowe. Spodnie te były zazwyczaj koloru niebieskiego lub ozdobione cienkimi niebieskimi paskami. Lekko podwinięte, były schowane w wysokich butach z trzonem.
Buty wykonane były z miękkiej skóry wołowej, barwionej na czarno lub czerwono, a wyłożone były podkówkami.
Krakowiacy Wschodni, podobnie jak Zachodni, nosili nad kaftanem pas z klamrami. Nieco inaczej wyglądał pas zakładany nad kierezją — był obszyty dużymi metalowymi guzikami. Długi koniec pasa, zapiętego metalową klamrą, umieszczany był pod pasem.
Mężczyźni Krakowa Wschodniego nosili dwa typy nakryć głowy. Pierwszą z nich była magierka, czyli czerwona czapka, noszona w połączeniu z kaftanem i żupanem. Drugim była rogatywka, czyli kapelusz, który od tych noszonych przez Krakowian Zachodnich różnił się jedynie piórami pawimi o różnej długości, przyczepionymi w formie wachlarza. Rogatywka była dodatkowo ozdobiona bukietem sztucznych kwiatów i wstążkami.
